Armutlu Hamamı (Osmangazi)

Bursa Çekirge Caddesinin altında yer alan Armutlu Hamamı Eski Kaplıca ismi ile de tanınmıştır.

Bursa’nın en büyük hamamlarından biri olup Sultan I.Murad döneminde 1394 yılında yapılmış, Sultan Yıldırım Bayezid döneminde de hamama bir soğukluk eklenmiştir.
Hamamın giriş kapısı üzerine mermerden onarım kitabesi yerleştirilmiştir:

Kaplucenin binası ve cümle yer yapıldı
Sn gülab tyneti oldu miskile tağmir

Feyyaz zulmenend-in feyz-i iyanet erdir
İt’mame dendi tarih kapluca oldu tamir 917 h.(1511)

Hamam taş ve tuğla dizilerinden yapılmış olup yer yen Bizans devşirme parçalarından da yararlanılmıştır. Soyunmalık bölümünün ortasına büyük bir şadırvan yerleştirilmiş olup üzeri iki kubbe ve iki yarım kubbe ile örtülmüştür.Buradan geçilen sıcaklık yine kubbelidir ve sekiz sütuna oturan yuvarlak kemerlerin taşıdığı kubbeli bir mekana geçilmektedir. Sıcaklık 7.00 m. çapında havuz çevresinde çokgen bir plan geliştirilmiş,çevresine de tonozlu nişler yerleştirilmiştir. Bu bölüme aslan ağzı başlıklardan sıcak sular akmaktadır.Bu bölüme1675 tarihli Farsça bir kitabe yerleştiriliş kitabe günümüze kadar gelebilmiştir:
“Hamamın tarihini cevat dinle Ya Rab daima su ve kuvvet ver”

Hamamın üst örtüsü ilk yapılışında kurşun kaplı iken 1612 yılında bunlar sökülmüş yerini kiremit örtü almıştır. XIX.yüzyıldan sonra hamamın çevresine yapılan eklerle dış görünüşü orijinal şeklinden uzaklaşmış ve etrafındaki yapıların arasında kaybolmuştur.


At Pazarı (Dayıoğlu) Hamamı (Osmangazi)

Bursa , Ahmet Dai Mahallesinde, Cumhuriyet Caddesi ile Ahmed Dai Sokağının kesiştiği yerde bulunan At Pazarı Hamamının kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamakla beraber vakfiyesinden 1604 yılında yaptırıldığı ve Emir Sultan’a vakfedildiği öğrenilmiştir. Hamam 1664 ve 1758 yıllarında onarım görmüş ve orijinalliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır.

Hamam soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden oluşmaktadır. Ortasında asıl yıkanma yeri ve buradan geçilen sıcaklık yer almaktadır. Aynı zamanda ılıklığa üzeri tonoz örtülü helalar eklenmiştir. Hamamın tümü kubbelerle örtülüdür. Soğukluk kare planlı olup üzeri pandantiflerin taşıdığı sekiz köşeli bir kasnağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. Soğukluktan kubbeli ve tek eyvanlı sıcaklığa oradan da halvet odalarına geçilmektedir.


Başcı İbrahim Hamamı (Osmangazi)

Bursa, Maksem semti yakınında, Başcı İbrahim Camisi’nin yanındadır. XV.yüzyılda Başcı İbrahim Bey tarafından tek hamam olarak yaptırılmıştır.

Osmanlı hamam tipleri arasında tek hamam gurubundan olup soğukluk kare planıdır, üzeri sekizgen bir kasnağın taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür.Soğukluk kısmı sıcaklık bölümünden daha büyük ölçüdedir. Buradan dikdörtgen planlı sıcaklığa ve iki kubbeli halvete geçilmektedir. Ilıklığın her iki yanına üzerleri kubbeli helalar yerleştirilmiştir. Sıcaklık 6.55 X 10.60 m. ölçüsünde olup bununda üzeri pandantifli kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklıktan sonra iki halvet hücresi bulunmaktadır.

Hamam tuğla ve moloz taş duvarlıdır.Bunların arlarına yer yer tuğla hatıllar yerleştirilmiştir. Bu örgü sistemi yerden 2.00 m. yüksekliğe kadar olup üzeri tamamen tuğla örgülüdür.
Hamam uzun süre kendi haline terkedilmiş,bir ara dokuma atölyesi olarak kullanılmıştır.


Gırçık (Cıkcık) Hamamı (Osmangazi)

Bursa, Çekirge semtinde, Hüdavendiğar Camisi’nin doğusundadır. Hamamın kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Büyük olasılıkla Hüdavendiğar Camisi ile birlikte yaptırılmış olup XIV yüzyıla ait bir hamamdır.

Hamamın önündeki giriş bölümü yıkılmış, günümüze sıcaklık ile helalar ve güneydeki iki küçük bölüm gelebilmiştir. Hamam 6.60 X 6.60 m. ölçüsünde olup üzeri oldukça büyük tek bir kubbe ile örtülmüştür. Pandantiflerin taşıdığı, dıştan kiremit kaplı kubbe onikigen kasnağa oturmaktadır. Kubbe eteğinde biri ince diğeri daha kalın iki şerit halinde frizler bulunmaktadır.

Hamamın güneyindeki tonoz örtülü iki hücre bulunmaktadır. Bunlardan kapıya daha yakın olanı 1.35X 12.00 m. ölçüsünde olup içerisindeki devamlı akan sıcak su ile halk ücretsiz yıkanabilmektedir.


Çakır Ağa Hamamı (Osmangazi)

Bursa, Tophaneye çıkan yolun solunda, Timurtaş Paşa Türbesi yakınında, kalenin de eteğinde bulunan Çakır ağa hamamını Sultan II. Murad döneminde Sekban Başa ve aynı zamanda Çakırcı başı görevlerini yapmış olan Çakır Ağa yaptırmıştır.

XV.yüzyılın ilk yarısına tarihlenen hamam çifte hamamlar plan düzenindedir.Oldukça geniş olan kadınlar ve erkekler kısmının sıcaklığının sonunda iki halvet hücresi eklenmiştir. Soyunmalık bölümleri kare planlar halinde olup, üzerleri kubbelerle örtülüdür. Kubbelerin oturduğu kasnakların üzerine ikinci bir kasnak oturtulmuş ve böylece oldukça yüksek bir kasnak elde edilmiştir. Sıcaklığın ortasında oldukça geniş bir göbek taşı bulunmaktadır. Hamamın erkekler kısmı kadınlar kısmına göre çok daha geniştir. Ayrıca hamam gelir sağlamak amacıyla kuzey v batısına dükkanlar eklenmiştir.

Hamamın yapı malzemesi taş ve tuğladandır. Çakır Ağa hamamı1962 yılında orijinal durumuna uygun biçimde onarılmıştır.Günümüzde hamam işlevini sürdürmektedir.


Çekirge Hamamı (Osmangazi)

Bursa Çekirge Semtinde I.Murad Caddesi’nin yol seviyesinin altında kalan Çekirge Hamamı XIV.yüzyılda yapılmıştır.

Bursalı kadınlarca şifalı ve kutsal bilinen bu hamam başlangıçta halka açık, ücretsiz olarak yapılmıştır. Yolun birkaç basamak altında girişi bulunan hamamın kapısı üzerinde tuğla ile deniz dalgalarına benzeyen bir motif işlenmiştir. Girişten sonra oldukça uzun bir koridordan soğukluk bölümüne ulaşılmaktadır. Soğukluk, trompların yardımı ile tek bir kubbe ile örtülmüştür. Soğukluktan dikdörtgen planlı bir başka koridorda sıcaklık ve helalar bulunmaktadır. Sıcaklığın üzeri de kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür.

Çekirge Hamamı kesme taş ve tuğladan yapılmış olup, örgü sıraları arasına iki sıra, bazen de üç sıra tuğlalar yerleştirilmiştir. Bunun yanı sıra taşların arasında dikey olarak tek tuğlalar da görülmektedir. Hamamın yan duvarları diğerlerinden farklı olup, kesme taş yerine kaba ve oldukça iri taşlardan yapılmıştır.

Günümüzde hamamın kubbeleri beton ile kaplanmıştır.


Davut Paşa Hamamı (Osmangazi)

Bit Pazarının bulunduğu yerde olan Davut Paşa Hamamını 1485 yılında Sultan II.Beyazıt’ın sadrazamı Davut Paşa yaptırmıştır.

Osmanlı hamam mimarisi içerisinde tek hamam plan düzeninde olup, soğukluk bölümü sekizgen planlı ve üzeri kubbelidir. Beden duvarlarından kubbeye geçiş baklavalı bir kuşakla sağlanmış, dıştan da iki katlı bir kasnak üzerinde kubbe oturtulmuştur.

Hamamın ılıklık kısmına bir merdivenle çıkılmaktadır. Ortasında iki duvar üzerine oturtulmuş kubbeli bir bölüm ve bununla bağlantılı, üzeri kubbeli üç ayrı bölüm daha bulunmaktadır. Bu bölümler aynı zamanda hela görevini de yapmaktadır. Ilıklık bölümünün ortasındaki bir geçitten sekizgen plan düzenindeki sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklık iki eyvan ve beş küçük hücre ile dört ayrı halvetten oluşmaktadır.

Osmanlı kaynaklarından öğrenildiğine göre bu hamam, 1544, 1570, 1571, 1785 ve 1903 yıllarında onarılmıştır. Bu onarımlar sonunda da özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir.


Demirtaş (Timurtaş) Hamamı (Osmangazi)

Bursa Gazcılar Mevkiinde yer alan bu hamam, Yıldırım Beyazıt döneminde Demirtaş Paşa’nın oğlu Oruç Bey tarafından yaptırılmıştır. XIV.yüzyıla ait tek hamamlar grubundandır.

Osmanlı kaynakları bu hamamın XVI.yüzyılın ilk yarısında harap olduğunu, Rüstem Paşa’nın hamam taşlarını satın alarak yeni kaplıcanın yapımında kullandığını belirtmektedir. Sonraki yıllarda Molla Çelebi bu hamamı satın almış ve 1567 yılından önce de onarmıştır. XX.yüzyılın ikinci yarısında bu hamam Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Bursa Eski Eserleri sevenler Derneği tarafından onarılmıştır.

Kuzey yönündeki giriş kapısı üzerinde yedi sıra stalaktitli bir kapısı bulunmaktadır. Soğukluk 15.75x17.85 m. ölçüsünde olup, üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbeye geçiş Türk üçgenleri ile sağlanmıştır. Soğukluğun doğusundaki bir kapıdan girilen ılıklığın üzeri tonoz ve kubbe ile örtülüdür. Buna bağlı olarak halvet ve helalar da ayrı bir kubbe ile örtülmüştür. Buradaki kemerli bir geçitten içerisinde göbek taşının da bulunduğu sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklıkta iki büyük halvet vardır ve bunun üzeri de kubbe ile örtülüdür.

Hamamın külhan kısmı doğusunda yer almaktadır. Yapı malzemesini bir sıra tuğla ve bir sıra moloz taş oluşturmaktadır.


Emir Sultan Hamamı (Yıldırım)

Bursa Emir Sultan semtinde, Emir Sultan Camisi’nin güneyinde bulunan bu hamamı Yıldırım Beyazıt’ın kızı, Emir Sultan’ın eşi Hundi Sultan 1426’da yaptırmıştır.

Hamam 12.35x34.75 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, soğukluğu kare planlıdır. İlk yapılışında üzeri kubbeli olan bu bölüm, sonradan düz çatılı bir konuma getirilmiştir. Soğukluktan kare planlı üzeri kubbeli bir bölümden ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın çevresinde iki halvet hücresi ve hela bulunmaktadır. Buradan da üç eyvanlı ve iki halvetli sıcaklık bölümüne geçilmektedir. Göbek taşının bulunduğu sıcaklığın üzeri de kıvrımlı bir kuşağın bulunduğu bir kasnak ve kubbe ile örtülmüştür.

Emir Sultan Hamamı 1622, 1670 ve 1712 yıllarında onarılmıştır.


İbrahim Paşa Hamamı (Eski Hamam) (Osmangazi)

Bursa Kale içerisinde, Devlet Hastanesi yanında yer alan bu hamamı, Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’nın oğlu Sadrazam İbrahim Paşa eşi Hatice Hatun için XV.yüzyılın ikinci yarısında yaptırmıştır.

Osmanlı mimarisinde tek hamamlar grubu içerisinde yer alan bu hamam, bir sıra kesme taş ve üç sıra tuğladan yapılmıştır. Hamamın girişi oldukça yüksek olup, iç içe iki kemer halindedir. Soğukluk bölümünün iki duvarı ile kubbesi yıkılmıştır. Bugün ılıklığa köşeye yakın bir kapıdan girilmektedir. Ilıklığın üzeri bir tam ve iki yarım kubbeden meydana gelmiştir. Üzerini örten kubbede dört sıra halinde stalaktitler bulunmaktadır. Buradaki sivri kemerlerin arasında kalem işlerinin bulunduğu izlerden anlaşılmaktadır.

Hamamın sonundaki halvet kısmı iki bölümlü olup, bunlara çapraz iki kapıdan girilmektedir. Halvetlerin üzeri küçük birer kubbe ile örtülüdür. Kubbelerde aydınlık fenerleri bulunmaktadır.


Eski Yeni Hamam (Ördekli Hamam) (Osmangazi)

Bursa Abdal Mehmet Mahallesi, Güzel Kız Sokağı’nda bulunan bu hamamın yapımına Yıldırım Beyazıt döneminde başlanmış, ancak Timur’un istilası sırasında yarım kalmıştır. Sonradan Çelebi Sultan Mehmet döneminde tamamlanmıştır.

Osmanlı mimarisinde çifte hamamlar grubu içerisinde bulunan hamam, tuğla ve taştan yapılmıştır. Duvarlarında üç sıra tuğla ve bir sıra da kesme taş kullanılmıştır.

Hamamın kadınlar bölümünün soyunmalığı 10.50 m. çapında sekizgen bir kasnağa oturan, 7 m. çapında tek bir kubbe ile örtülüdür. Soyunmalıktan sıcaklık bölümüne geçilmekte olup, sıcaklık dikdörtgen planlıdır. Buradan da iki yanında birer eyvan bulunan dar bir kapı ile halvetlere geçilmektedir. Halvetlerin üzeri kubbe ile örtülüdür.

Erkekler bölümü de kadınlar bölümü ile aynı plan düzenindedir. Hamam günümüzde harap durumdadır.


Eyne Hamamı (Osmangazi)

Eyne Bey Medresesi’nin bitişiğinde yer alan bu hamamı Eyne Bey subaşılığı sırasında, 1674 yılında medrese ile birlikte yaptırmıştır.

Osmanlı mimarisindeki tek hamamlar plan düzeninde olup, küçük ölçüdedir. Cephesi ahşapla kaplı soyunmalık bölümünden ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın üzeri altı köşeli bir kasnağa oturan bir kubbe ile örtülüdür. Sıcaklık da Türk üçgenleri üzerine oturtulmuş kubbe ile örtülü olup, dıştan kasnaklıdır.

Hamam günümüzde işlevini sürdürmektedir.


Hanzade Hamamı (Hançerli Hamam) (Osmangazi)

Bursa Pir Emir Mahallesi’nde bulunan bu hamamı Sultan II.Beyazıt’ın oğlu Şehzade Mahmut’un kızı Hançerli Fatma Sultan 1524 yılında yaptırmıştır.

Günümüze harap ve kısmen yıkılmış olarak gelebilen bu hamamın duvar izlerine dayanılarak planı çıkarılmıştır. Buna göre; 9.12x13.90 m. ölçüsündeki bir soyunmalıktan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklık 2.25x2.25 m. ölçüsünde kare planlı olup, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. Bu bölümde hücreler ve helaların bulunduğu anlaşılmaktadır. Üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbe üzerinde de on iki adet aydınlık delikleri bulunmaktadır. Sıcaklık 5.60x6.70 m. ölçüsünde olup bunun da üzeri pandantifli dıştan sekizgen kasnaklı kubbe ile örtülüdür. Bu kubbenin ortasında altıgen aydınlık pencereleri yer almıştır. Kubbe eteğindeki stalaktitli kuşağın orijinal izleri görülmekle beraber büyük bir bölümü dökülmüştür.

Hamamın güney duvarı boyunca kemerli nişler sıralanmıştır. Sıcaklığın kuzeybatı yönünde de 2.15x2.20 m. ölçüsünde hücreler bulunmaktadır. Bu bölümlerin üzeri de kubbelidir. Hamamın güneyine su deposu yerleştirilmiş, üzeri de tonozla örtülmüştür.


Haydarhane Hamamı (Osmangazi)

Bursa Haydarhane Mahallesi’ndeki bu hamamı, XV.yüzyılda Fenari Ahmet Paşa yaptırmıştır. Bu hamam aynı zamanda İstanbul’daki Fenari İsa Camisi’nin vakfıdır.

Moloz taş ve tuğladan yapılan hamamın soğukluk bölümü diğer bölümlere göre çok daha fazla büyük tutulmuş olup, 10.20x10.20 m. ölçüsünde kare planlıdır. Üzeri pandantifli tek bir kubbe ile örtülmüştür. Buradan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın yanında helalar bulunmaktadır. Ilıklıktan da kare planlı, ortasında göbek taşı bulunan kubbeli sıcaklığa geçilir. Sıcaklığın iki yanında, ana bölümden kemerlerle ayrılmış iki eyvan bulunmaktadır.


Horhor Hamamı (Osmangazi)

B ursa Çekirge’de, Havuzlu Parkın içerisinde yer alan bu hamam kadın ve erkekler olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir. Kitabesi günümüze ulaşmamış, kaynaklarda da onunla ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır. Bu nedenle de ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Değişik dönemlerde yapılan onarımlarla da orijinalliğinden uzaklaşmıştır.


İncirli Hamam (Osmangazi)

Bursa İncirli Caddesi üzerindeki bu hamamı Fenari Ahmet Paşa’nın kardeşi Alaaddin Ali Bey XV.yüzyılın sonlarında yaptırmıştır.

Taş ve tuğladan yapılan bu hamam tek hamamlar grubundandır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlar nedeni ile özelliğini yitirmiştir.


Kayan Hamamı (Kaygan-Dölger Hamamı) (Osmangazi)

Kayan Camisi’nin batısında yer alan bu hamamı, XV.yüzyılın başlarında Vezir Koca Mehmet Paşa yaptırmıştır.

Osmanlı hamam mimarisinde çifte hamamlar grubundan olan bu hamamın, erkekler bölümünün soğukluğu diğerinden daha geniş olup, 13x13 m. ölçüsünde kare planlıdır. Üzeri baklavalı bir kuşağa oturan bir kubbe ile örtülmüştür. Buradan 7.40x5.20 m. ölçüsünde kubbeli ılıklığa geçilmektedir. Sıcaklık sekiz köşeli bir kasnağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. İçerisinde kare planlı iki halvet bulunmaktadır.

Hamamın kadınlar kısmının soğukluğu 9.80x12.85 m. ölçüsündedir. Bunun üzeri Türk üçgenlerinden oluşmuş bir kuşağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. Soğukluktan iki ayrı kapı ile ılıklık ve sıcaklık bölümlerine geçilmektedir. Yedi bölümden oluşan bu mekanın üzeri yine kubbe ile örtülmüştür. Hamamın yapı malzemesini taş ve tuğla oluşturmuş, üzeri de sıvanmıştır.


Keçeli Hamam (Osmangazi)

Bursa Çekirge semtinde, I.Murad Caddesi ile Selvi Sokağı’nın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapının mimari üslubundan Fatih döneminden önce, XIV.yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır.

Kare planlı olan hamam, kubbe ve kiremit çatı ile örtülmüştür. Çatı ile örtülü soyunmalık bölümü 6.40x9.90 m. ölçüsünde dikdörtgen planlıdır. Ilıklık kare planlı olup, kubbelidir. Sıcaklık da dikdörtgen planlı olup, üzeri kubbe ile örtülüdür.


İbrahim Paşa Hamamı (Mahkeme Hamamı) (Osmangazi)

Bursa Başak Caddesi üzerinde, İbrahim Paşa Camisi’nin de yanında yer alan bu hamam vakfiyesinden öğrenildiğine göre; Çandarlı İbrahim Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa tarafından 1421 tarihinde yaptırılmıştır. İbrahim Paşa İznik’teki imaretine bu hamamı ile birlikte yedi köyü de vakfetmiştir.

Hamam Osmanlı mimarisindeki çifte hamam grubundan olup, kubbeli mekanlarının yanı sıra iç içe eyvanlar da uygulanmıştır. Hamamın ılıklık bölümü olmayıp, doğrudan doğruya sıcaklığa geçilmektedir.

Hamam taş ve tuğladan yapılmıştır. Hamamın erkekler kısmına sivri kemer içerisine yerleştirilmiş stalaktitli bir nişten girilmektedir. Soyunmalık 11.00x11.00 m. ölçüsünde kare planlıdır. Üzeri yarım kubbelerin desteklediği bir kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklık bölümü de sekiz köşeli bir kaide üzerindedir. İçerisinde renkli mermerlerden yapılmış göbek taşı ile fıskiyeli bir havuzu bulunmaktadır. Buradaki dilimli kemerli iki eyvandan kubbeli üç halvete geçilmektedir.

Hamamın kadınlar bölümü de erkekler kısmına benzer bir plan göstermektedir. Ancak buradaki eyvanlar diğerinden farklı yerlere yerleştirilmiş olup, üzerleri tonozla örtülmüştür.

Vakıf kayıtlarından öğrenildiğine göre bu hamam 1490, 1593 yıllarında onarılmıştır.


Muallimzade Hamamı (Osmangazi)

Bursa Davutkadı semtinde, Davutkadı Camisi’nin karşısında yer alan bu hamamı, Muallimzade Ahmet Efendi 1572 yılında yaptırmıştır. Muallimzade Ahmet Efendi bu hamamı Zeyniddin Hafi Mahallesi ile Aksu’daki cami, sıbyan mektebi ve zaviyesine gelir getirmek amacıyla yaptırmıştır.

Osmanlı hamam mimarisinde tek kubbeli hamamlar grubuna dahil olan bu hamam, kesme taş ve tuğladan yapılmıştır. Ancak yapılan onarımlar sonucunda orijinalliğini yitirmiştir.


Muradiye Hamamı (Osmangazi)

Bursa Muradiye semtinde, Muradiye Medresesi’nin batısında yer alan bu hamamı Sultan II.Murad 1426 yılında yaptırmıştır. Hamam soğukluk, ılıklık, iki halvet ve külhan bölümlerinden meydana gelmiş olup, günümüzde oldukça harap bir durumdadır.

Hamama sivri kemerli anıtsal bir kapı ile girilmektedir. Soğukluk kısmı 9.95x9.95 m. ölçüsünde kare planlıdır, üzeri sekizgen iki ayrı kasnağa oturmuş kubbe ile örtülüdür. Dıştan kubbelerin üzeri kiremitle kaplanmıştır. Soğukluktan ılıklık bölümüne geçilir. Ilıklığın iki yanında üzerleri kubbeli eyvanlar sıralanmıştır. Buradan da halvete geçilmektedir.

Hamam 0.50 m. kalınlığında duvarları olan üç sıra moloz taş, üç sıra tuğla hatıllardan yapılmıştır. Kemerler ve kasnaklar kesme taştandır.

Kaynaklardan öğrenildiğine göre, 1523, 1634 ve 1742 yıllarında onarılmıştır. Uzun süre depo olarak kullanılmıştır.


Nalıncılar Hamamı (Osmangazi)

Bursa Tuz Pazarı Çarşısında bulunan hamam, Hüdavendigâr, Galle Pazarı, Postacılar ve Tahıl Pazarı isimleri ile de tanınmıştır. Depo ve imalathane olarak kullanılmış, bu nedenle de özelliğini yitirmiştir. Kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Yapı üslubundan XIV.yüzyılın sonlarında veya XV.yüzyılın başlarında yapıldığı sanılmaktadır.

Osmanlı mimarisinde çifte hamam plan düzeninde yapılan bu hamam, taş ve tuğla duvarlı olup, 28.00x50.00 m. ölçüsündeki bir arsa üzerindedir. Kadınlar kısmının soyunmalık ve ılıklık bölümleri tamamen yıkılmıştır. Sıcaklığın kubbeli bölümü ile iki yanındaki eyvanları ve kubbeli halvetleri günümüze gelebilmiştir. Erkekler bölümünün de soyunmalık kubbesi çökmüştür. Ilıklık 8.30 m. çapında 22 dilimli bir kubbe ile örtülmüştür. Burada helalar bulunmaktadır. Sıcaklık bölümü haçı andıran bir plan düzeninde olup, dört yanına eyvanlar yerleştirilmiştir. Ayrıca haçın kolları arasında da dört halvet hücresi yerleştirilmiştir.

Hamam, belgelerden anlaşıldığına göre 1572, 1631 ve 1791 yıllarında onarılmıştır.


Nasuh Paşa Hamamı (Yıldırım)

Bursa Setbaşı’ndaki köprünün yakınında yer alan bu hamamı Sultan II.Beyazıt’ın sadrazamı Mesih Mehmet Paşa XV.yüzyılın sonlarında yaptırmıştır. Mesih Paşa tarafından yaptırılan bu hamama Nasuh Paşa denilmesinin nedeni de buraya uzun süre mütevellilik yapan Mevlâna Nasuh ve oğlu Mehmet’ten kaynaklanmaktadır.

Hamam ilk yapılışında çifte hamam olarak yapılmış, daha sonra kadınlar kısmı yıkılarak satılmıştır. Günümüze yalnızca erkekler kısmı gelmiştir. Kesme taş ve tuğladan yapılmış olan hamamın üzeri kiremit örtülü kubbelidir. Bu bölüm soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir. Soğukluk bölümü 10.70x10.70 ölçüsünde, kare planlıdır. Üzeri de tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Bu tromplar stalaktitlerle bezenmiştir. Kubbe dıştan kasnaklı bir görünüme sahiptir. Soğukluk bölümü altlı, üstlü pencerelerle aydınlatılmış olup, buradan ılıklığa geçilmektedir. Kubbeli olan bu bölüm aydınlık feneri ve tepe camları ile aydınlatılmıştır. Sıcaklık bölümü altıgen planlı ve beş eyvanlıdır. Bunun da üzeri kubbelidir. Buradaki yan eyvanlar tonozlu olup, tepe camlı kubbeciklerle örtülmüştür. Yanlardaki iki halvete geçiş XV.yüzyıl çinileri ve mermerlerle kaplıdır.

Eski kaynaklardan öğrenildiğine göre hamam, 1555, 1568 ve 1588 yıllarında onarılmıştır. Günümüzde hamam işlevini sürdürmektedir.


Omur Bey (Umur Bey) Hamamı (Osmangazi)

Bursa Umur Bey Mahallesi’nde, Umur Bey Camisi’nin yakınında bulunan Omur Bey Hamamını Kara Timurtaş Paşa’nın oğlu Omur Bey 1430 yılında yaptırmıştır.

Osmanlı mimarisi hamamları arasında tek hamam gurubundan olan hamam dikdörtgen bir plan düzenindedir. Duvarları üç ve iki sıra tuğla,iki sıra kesme taşlarla örülmüştür. Bunların aralarına da birer dikey tuğla yerleştirilmiştir. Soğukluk bölümü 10.75 X 11.00 m. ölçüsünde olup üzeri sekizgen bir kasnağın taşıdığı tek kubbe ile örtülmüştür. Soğukluk kısmından 3.37 X 3.82 m. ölçüsündeki ılıklık bölümüne yedi basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır. Buradan da iki eyvanlı, dört halvetli sıcaklığa geçilmektedir. Halvetlerin üzeri küçük kubbelerle örtülüdür.


Orhan Gazi Hamamı (Osmangazi)

Bursa Koza Hanı yanında yer alan bu hamamı Orhan Gazi 1339 yılında yaptırmıştır. Aynı zamanda Orhan Gazi’nin Bursa’da yaptırdığı ikinci hamamdır. Orhan Gazi bu hamamın gelirlerini Tophane’de günümüze gelememiş olan medresesine vakfetmiştir. Orhan Gazi Hamamı aynı zamanda Hallaçlar, Bıçakçılar, Aynalı Çarşı hamamları ismi ile de tanınmaktadır. Bursa üzerinde araştırmaları olan Y.Mimar Sedat Çetintaş 1943-1945 yıllarında bu hamamın rölövelerini çıkarmıştır.

Osmanlı Mimarisinde çifte hamam plan düzeninde yapılmış olan bu hamamın 12.00 x 12.00 m. ölçüsünde bir soyunma ve ılıklık bölümleri vardır. Dört eyvanlıdır. Kadınlar bölümü de ona bitişik olarak 10.00 x10.00 m. ölçüsündedir.

Hamamın duvarları kesme taştan üzerini örten kubbelerin kasnakları üç sıra tuğla bir sıra kesme taştan yapılmıştır.

Orhan Gazi Hamamı 1958 Bursa yangınından sonra yanmış, Vakıflar Genel Müdürlüğünce onarılmış ve çarşıya dönüştürülmüştür. Onarım sırasında hamamın duvarları,kubbesi ve saçaklıkları orijinaline uygun biçimde yenilenmiş, yalnızca ortasındaki göbek taşı ortadan kaldırılmıştır. Yapının restorasyonunu Y.Mimar Süreyya Yücel yapmıştır.


Perşembe Hamamı (Kadı-Hamam-ı Atik) (Osmangazi)

Bursa Cumhuriyet Caddesinde, Tayakadın semti yakınında yer alan Perşembe Hamamını Hasanzade Kadıasker Mustafa Efendi XV.yüzyılın sonlarında yaptırmıştır. Mustafa Efendi bu hamamı İstanbul’da Haydar semtindeki cami ve medresesine vakıf olarak yaptırmıştır.

Hamamın soğukluk bölümü önünden yol geçmesi nedeniyle kısmen kesilmiştir. Hamam üç sıra tuğla bir sıra moloz taşla yapılmıştır. Soğukluk bölümü kare planlı olup, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümün yanındaki bir kapıdan küçük bir mekana, oradan da helaların da bulunduğu ılıklığa geçilmektedir. Sıcaklık üç eyvanlıdır ve köşelerine hücreler yerleştirilmiştir. Sıcaklık merkezi bir kubbe ile, yan bölümler de tonozlarla örtülüdür.

Hamam zamanla toprak dolgusu yüzünden çukurda kalmıştır.


Reyhan Hamamı (Osmangazi)

Bursa Reyhan Mahallesinde,Cumhuriyet Caddesi üzerinde yer alan Reyhan Hamamını Sultan II.Murad’ın harem ağalarından Reyhan Bey 1431’de yaptırmıştır. Reyhan Bey’in bu hamamı Yenişehir’deki zaviyesine gelir getirmesi için yaptırdığı kayıtlarda yazılıdır.

Osmanlı Mimarisindeki tek kubbeli hamamlar gurubundan olan hamam soğukluk, ılıklık, sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir. Bu bölümlerin üzerleri ayrı ayrı küçük kubbelerle örtülmüştür.

Hamam 1484 ve l969 yılında onarılmış,günümüzde de depo olarak kullanılmıştır.


Servinaz Hamamı (Osmangazi)

Bursa, Çekirge semtinde yer alan bu hamamın ismi Bursa Şer’i Sicillerinde, Servinaz ismi ile tanınan Molla Mehmet Hamamı olarak geçmektedir.

Hamam çeşitli dönemlerde yapılan onarımlar nedeniyle orijinalliğini tümüyle yitirmiştir. Yalnızca sıcaklığın içerisindeki 7.00 m. çapındaki kubbe ile örtülü bölüm özgünlüğünü
korumuştur.


Şengül Hamamı (Osmangazi)

Ulu Cami’nin kuzeyinde bulunan bu hamamı Yıldırım Beyazıt camiye vakıf olarak yaptırmıştır.

Hamam yangınlar nedeniyle harap olmuş, depo olarak kullanılmıştır. Soğukluk bölümünün bazı duvarları yıkılmıştır.Günümüze sıcaklığın sekiz köşeli kasnak üzerine oturtulmuş kubbeli kısmı ile yanındaki iki eyvanı gelebilmiştir. Soğukluktan küçük bir mekana, oradan da üzeri sekiz köşeli sıcaklığa geçilmektedir. Hamamın batısında da külhan kısmı bulunmaktadır.

Bursa ile ilgili kaynaklarda hamamın 1551 ve 1718 yıllarında onarıldığı yazılıdır.


Tavuk Pazarı Hamamı (Osmangazi)

Bursa, Cumhuriyet Caddesi üzerinde Pirinç Hanının yanında bulunan Tavuk Pazarı Hamamını Sultan II.Murad XV.Yüzyılın başlarında yaptırmıştır.

Osmanlı hamam mimarisinde çifte hamam plan düzenine göre yapılan hamamın önünden yol geçmesi nedeniyle bir bölümü yıkılmıştır. Soğukluk kısmı tamamen ortadan kalkmış, kalan bölümleri de çeşitli esnaf guruplarınca kullanılmaktadır.

Hamamın iki sıra moloz taş ve bir sıra tuğla ile örülmüş duvarları vardır. Hamamın kadınlar kısmı erkekler bölümüne göre daha fazla zarar görmüş ve yıkılmıştır. Günümüze gelebilen erkekler kısmının ılıklık bölümünün üzerini örten kubbe sekiz köşeli bir kasnak üzerine oturtulmuştur. İçeriden kubbeyi stalaktitli pandantifler taşımaktadır. Ayrıca yanındaki eyvanın üzeri de kubbelidir. Sıcaklık bölümü de yine sekizgen bir kasnağın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. Bunun da köşeleri stalaktitlidir. Ayrıca sıcaklığın yanındaki halvetlerin üzeri de mukarnaslı kubbe ile örtülüdür.

Hamam 1479, 1524,l617 ve 1818 yıllarında onarılmıştır.


Yahudiler Hamamı (Osmangazi)

Bursa Altıparmak semtinde,Yahudi Mahallesi’nde yer alan hamam bu nedenle Yahudiler Hamamı olarak tanımıştır. Hamamı Civan Kapıcı Başı Rüstem Paşa 1552 yılında İstanbul’daki eserlerine gelir getirmesi için yaptırmıştır.

Osmanlı mimarisinde tek kubbeli hamamlar gurubu içerisinde yer alan hamam taş ve tuğla örgülü bir yapı üslubu göstermektedir. Orijinalliğinden uzaklaşmıştır.


Yeşil Hamam (Yıldırım)

Bursa, Yeşil Caddesi üzerinde, Yeşil Türbe’nin batısında bulunan bu hamamı Fatih Sultan Mehmet döneminde Sofu Bedreddin ve Köse Bedreddin isimleri ile tanınan Köse Ali Paşa yaptırmıştır. Hamam bugün yıkılmış olan Yeşil Medreseye gelir getirmesi için yaptırılmıştır.

Osmanlı hamam mimarisinde tek kubbeli hamamlar gurubundan olan bu hamamın soğukluk bölümü tek kubbe ile örtülüdür. Bunun ortasına sekizgen mermer bir havuz yerleştirilmiştir. Soğukluktan geçilen ılıklık sağında kare bir mekan solunda da helalar bulunmaktadır. Kare planlı sıçanlığın üzeri de kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür.


Yıldırım Hamamı (Yıldırım)

Yıldırım Beyazıt Camisi’nin batısında, eğilimli bir arazide yer alan hamamı Yıldırım Beyazıt yaptırmıştır. XV.yüzyıl eseri olan hamam cami, medrese ve imaret ile birlikte yapılmıştır.Yapımında moloz taş kullanılmıştır.

Hamamın soyunmalık bölümü 8.30 X 8.30 m. ölçüsünde kare planlı olup üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümün sağındaki bir kapıdan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklık da kare planlı olup üzeri 4.30 m. ölçüsünde küçük bir kubbe ile örtülüdür. Buradan da kubbeli eyvan ve iki halvete geçilmektedir.

Hamam l605 ve l671yıllarında onarılmıştır.

I.Murat Hamamı (Meydan-Büyük Hamam) (İznik)

İznik ilçe merkezinde, İstanbul Kapısına giden Atatürk Caddesi’nin doğu kenarında yer alan bu hamamın kitabesinin olmayışı ve yazılı kaynaklarda da yeterli bilgi bulunmamasından ötürü ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı konusunda çelişkiler bulunmaktadır. İzniklilerce Büyük Hamam, I.Murat Hamamı ve Eski Hamam isimleri ile anılan hamamın mimari yapısının incelenmesi sonucunda XIV.yüzyıl ile XV.yüzyılın başlarında yapıldığı anlaşılmıştır. Bu tarihler arasında Osmanlı tahtında Sultan I.Murat, Yıldırım Beyazıt, Çelebi Sultan Mehmet ve Sultan II.Murat bulunuyordu.

Prof.Dr.Semavi Eyice bu hamamı XIV.yüzyılın ikinci yarısı ile XVI.yüzyılın ilk yarısına tarihlendirmiştir. Y.Mimar Ali Saim Ülgen ile hamamın soyunma bölümünü tekke olarak tanıtan K.Otto-Dorn yapının XV.yüzyıla ait olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Hamam günümüzde evler arasında sıkışıp kalmış, erkekler ve kadınlar bölümleri ayrı ayrı olmak üzere çifte hamam düzenindedir. Dikdörtgen planlı, doğu-batı uzantısındaki hamamın batı cephesinde üç sivri kemerin sınırladığı bölümün ortasında dikdörtgen silmeli, yuvarlak kemerli giriş kapısı bulunmaktadır. Bu kapıdan 9.00x9.00 m. ölçüsünde kare planlı trompların taşıdığı sekiz köşeli kasnak üzerine oturtulmuş kubbeli soğukluk kısmına girilmektedir. Ortasında sekiz köşeli aydınlık fenerinin bulunduğu kubbenin başlangıcında zencerek motifleri, stalaktitler ve sağır kemerler dikkati çekmektedir. Buradan geçilen ılıklık dikdörtgen planlı olup, üzeri aynalı bir tonozla örtülmüştür. Güney duvarında açılmış bir nişten ve kuzey duvarının batısındaki bir kapıdan ayna tonozlu koridora, oradan da küçük mekanlar ile helalara geçilmektedir. Ilıklığın kuzeydoğusundaki kapıdan kuzey ve güneyi eyvanlı, ortası Türk üçgenlerinin taşıdığı bir kubbe ile örtülü sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklığın doğu duvarı ortasında beş cepheli bir niş, bunun iki yanında da kare planlı, tromplu kubbeli iki halvete açılan kapılar bulunmaktadır.

Kadınlar bölümü, erkekler bölümünün benzeridir. Bu bölüme doğudaki bir kapıdan geçilmektedir. Kadınlar kısmının girişi orijinal konumu ile günümüze gelebilmiştir. Hamamın kuzeyinde doğu-batı uzantısında bir su deposu, doğusunda da dikdörtgen planlı ayna tonozla örtülmüş bir depo bulunmaktadır.

Uzun süre harap bir durumda kalan ve depoya dönüştürülen hamam, günümüzde de harap durumdadır.


Hacı Hamza Hamamı (II.Murat Hamamı-Belediye Hamamı) (İznik)

Mahmut Çelebi Camisi'nin kuzeydoğusunda Maltepe Sokak ile Belediye Sokağın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi olmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Hamamın plan şekli, duvar yapım tekniği ve erkekler kısmının giriş eyvanının Yeşil Cami’ye, soğukluk kubbe kasnağının Bursa’daki Eski kaplıcaya benzerliğinden ötürü XIV.yüzyılın sonu ile XV.yüzyılın başlarında yapıldığı sanılmaktadır.

Osmanlı mimarisi hamam tipleri arasında çifte hamam olarak nitelenen gruptandır. Günümüzde erkekler bölümü hamam olarak işlevini sürdürmekte, kadınlar bölümü ise kubbe çatlaklarından ötürü kullanılmamaktadır. Hamamın erkekler kısmına güney yönündeki beş basamaklı bir merdivenle inilip, sivri bir kemerli kapıdan geçildikten sonra girilmektedir. Bu kapının doğusunda bulunan pencereler kapatılmış ve nişe dönüştürülmüştür. Buradan girilen soğukluk doğu duvarının doğrultusunda olup, üzeri tromplu kubbelerle örtülmüştür. Bu bölümün içerisinde de örülerek kapatılmış pencereler, kuzeyinde dikdörtgen bir niş, kuzey duvarında da yine iki niş bulunmaktadır. Bu bölümün etrafı oturma sekileri ile çevrelenmiştir. Soğukluğun batı duvarındaki bir kapıdan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklık kuzeyde sivri, güneyde çapraz tonozlu bölümlerden oluşmakta olup, aynı zamanda güneyde iki hela bulunmaktadır. Sıcaklık bölümünün ortasında sekizgen mermer bir göbek taşı, bunun çevresinde de beşik tonozlu, dört eyvanlı, kare planlı halvet vardır. Halvetlerin üzeri kubbe ile örtülüdür. Bu bölümün bütün kubbeleri onarımlar sırasında betonla sıvanmış ve özelliğini yitirmiştir. Hamamın batısında külhan ve su depoları tüm cepheyi boydan boya kaplamaktadır.

Hamamın kadınlar kısmı erkekler bölümünün kuzeyinde yer almaktadır. Bu bölümün soğukluk kısmına da doğudaki beş basamakla inilen bir kapıdan girilmektedir. Buradaki sivri kemerli giriş kapısı erkekler bölümüne göre daha sadedir. Soğukluk 9.30x9.30 m. ölçüsünde kare planlıdır. Bunun üzeri de tromplu sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülü olup, üzeri kiremit kaplıdır. Soğukluğun batısındaki bir kapıdan dikdörtgen planlı ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın kuzeyinde bir eyvan, güneyinde de kubbe ile örtülü, bir başka bölüm daha bulunmaktadır. Ilıklığın güneyindeki bir kapıdan helalara geçilmektedir. Diğer bir kapıdan da üzeri stalaktitli bir kubbenin örttüğü kare planlı sıcaklık ve halvete girilmektedir.

Hamamın duvarları kaba moloz taştan yapılmıştır. Bunun üzerinde bir taş sırasını iki sıra tuğla izlemektedir. Bu duvar örgüsünün aralarına da yer yer dikey tuğlalar yerleştirilmiştir. Köşelerde mermer blok taşlar kullanılmıştır. Bu taşların bazıları antik döneme tarihlendirilmektedir. Ayrıca pencere kemerlerinde üç sıra tuğla ve bir sıra da kesme taş kullanılmıştır.


İsmail Bey Hamamı (Selçuk Hamamı) (İznik)

İznik’in kuzeyinde, İstanbul Kapısı’nın güneydoğusundaki Akçeşme yolunda bulunan bu hamam halk arasında Mescit Hamamı olarak da anılmaktadır. Hamamın kitabesi günümüze ulaşamamıştır. Ayrıca kaynaklarda da yeterli bir bilgiye rastlanmamaktadır. Bu nedenle hamamın ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı kesinlik kazanamamıştır. Türk sanatı yönünden önemli bir yapı olan bu hamam çeşitli yayınlarda XIV-XVII.yüzyıl arasında yapıldığı konusunda iddialar ortaya atılmıştır. K.Otto-Dorn mimari özelliklerine, duvar tekniğine dayanarak XV.yüzyılın ortasında yapıldığını ileri sürmüştür. Y.Mimar Ali Saim Ülgen XIV.yüzyıl başına, G.Goodwin XVI.yüzyıl, K.Klinghardt XVII.yüzyıla tarihlendirmiştir. Hamam üzerinde son yıllarda araştırmalar yoğunlaşmış, 1989-1990 yıllarında koruma altına alınmıştır.

Hamamın içerisine kuzeybatısındaki bir kapıdan girilmektedir. Temel kalıntılarına dayanılarak bu yapının kemerlerin ve pandantiflerin taşıdığı kubbe ile örtülü olduğu sanılmaktadır. Burada girişten sonra 2.80x2.60 m. ölçüsünde kareye yakın planlı soğukluk kısmına geçilmektedir. Bu bölümün üzeri üçgen prizmalardan oluşan bir kasnak üzerine oturtulmuş kubbe ile örtülüdür. Kubbenin kaburgalarla sekiz bölüme ayrılmış oluşu mimari yönden ilginç bir görünüm ortaya koymuştur. Kubbe dilimlerinin her birinde beşer aydınlık penceresi bulunmaktadır. Buradaki bezemenin büyük bir bölümü ile duvarlardaki alçı süslemelerden çok azı günümüze gelebilmiştir. Bugün kubbenin büyük bir bölümü çökme tehlikesi arz etmektedir.

Hamamın duvarları çeşitli taşlarla örülmüş, aralarına iki sıra tuğla dizileri yerleştirilmiştir. Hamamın soğukluk, ılıklık, sıcaklık, halvet, külhan ve su depoları sistemli bir kazı çalışması yapılmadığından planı tam olarak anlaşılamamıştır.


Orhan Gazi Hamamı (İznik)

İznik Yenişehir Kapısı dışında Orhan Gazi Camisi’nin güneydoğusunda yer alan yapı kalıntısını K.Otto-Dorn imaret, Ekrem Hakkı Ayverdi Orhan Gazi Hamamı olarak nitelendirmiştir. Bu araştırmalar belirli bir tarih ortaya koyamamakla beraber Orhan Gazi dönemi eserleri arasında değerlendirilmiştir. Hamam olarak nitelenen bu kalıntıda Prof.Dr Oktay Aslanapa 1964 yılında bir kazı çalışması yapmış ve hamam olarak değerlendirmiştir.

Günümüze yalnızca kalıntıları gelebilen bu yapı, moloz taş, kaba yontma taş ve tuğladan düzensiz bir teknikte yapılmıştır. Büyük olasılıkla da Orhan Gazi’nin İznik’i kuşattığı sırada yapıldığı sanılmaktadır. Son araştırmalara göre hamam, merkezi kubbeli, dört eyvanlı ve köşe mekanları da kubbeli bir plan şeması göstermektedir. Buradaki tonozlu eyvanların bir tanesinin ılıklık olduğu sanılmaktadır.


Küçük Hamam (İznik)

Bu hamamı K.Otto-Dorn bulmuş ve yayınlamıştır. Ancak belirli bir döneme tarihlendirmemiştir. Bu nedenle ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir.

Hamam doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı bir yapı olup, biri büyük diğeri küçük iki mekandan meydana gelmiştir. Bunlardan kuzey-güney yönündeki bölümün üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Güney duvarından diğer mekana açılan hamamın bu bölümü de pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. Hamam içten sıvalı olup, duvarları moloz taş ve bir veya iki tuğla dizisinin birlikte kullanılması ile yapılmıştır.


Demirışık Köyü Hamamı (İznik)

Bu hamamın ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemekte olup, 1964 yılında onarılmıştır.

Hamamın kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen bir girişi, ortasında kare planlı ılıklığı ve sıcaklığı, doğusunda da dikdörtgen su deposu bulunmaktadır. Bunlardan giriş, helalar ve su deposu beşik tonozla; ılıklık tromplu kubbe ile, sıcaklık ise pandantifli kubbe ile örtülüdür. Ilıklığın kuzey ve güney duvarlarında birer dikdörtgen niş, güney duvarının batısında da sıcaklığa açılan kapısı bulunmaktadır. Sıcaklığın batı duvarında dikdörtgen bir niş, doğu duvarında ise su deposuna açılan bir bölüm vardır.


Çandarlı Hamamı (İznik)

İznik Elbeyli Köyü’nün güneybatısında Çandarlı Mevkiinde, Çandarlı Camisi ile hamamı bulunmaktadır. Bu yapı topluluğunun kitabesi ve vakıf kayıtları bilinmemektedir. İ.A.Yüksel’e göre; büyük olasılıkla Çandarlı İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır. Çandarlı İbrahim Paşa’nın 1429-1430 tarihlerinde öldüğü dikkate alınacak olursa cami ile birlikte hamamın da bu tarihten önce yapıldığı sanılmaktadır.

Günümüze oldukça harap bir durumda gelen bu yapı kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, içerisine doğu cephesinden girilmektedir. Giriş kare planlı ve pandantifli bir kubbelidir. Buradan dikdörtgen planlı, beşik tonozlu bir mekana geçilmektedir. Sıcaklık kare planlı olup, bunun da üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Hamamın güney cephesinde büyük ölçüde tahrip olmuş su deposu bulunmaktadır.

Hamamın duvarları moloz taş ve tuğla hatıllıdır. Bunların arasına yer yer tuğlalarla hareketli bir görünüm verilmiştir. Ayrıca giriş kapısının kemeri de tuğladandır.

Büyük Hamam (Gemlik)

Günümüze harap bir durumda gelebilen ve yer yer yıkılmış olan bu hamamın ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.

Hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, doğudan batıya doğru hamamı oluşturan mekanlar peş peşe sıralanmıştır. Bunlardan ilk mekan dikdörtgen planlı olup, üzeri ayna tonozludur. Doğu duvarının ortasında hamamın giriş kapısı bulunmaktadır. Buradan tromplu bir kubbe ile örtülü mekana, oradan da ılıklık ve sıcaklığa geçilmektedir. Bölümlerin üzerini örten kubbelerin büyük çoğunluğu yıkılmıştır. Günümüze gelebilen kalıntılardan içerisinin malakari rumili, damla motifli, yıldızlı, palmetli bezemelerinin olduğu anlaşılmaktadır. Hamam içeride ve dışarıda moloz taş ve düzensiz tuğlalardan örülmüştür.


Küçük Hamam (Gemlik)

Bu hamamın da ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Dikdörtgen planlı bir yapı olup, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Buradan yan mekanlara açılan kapı ile pandantifli, kubbeli sıcaklık ve ılıklığa geçilmektedir.

Hamamın yapımında moloz taş ve tuğla kullanılmış, giriş kapısı ile içerisindeki nişler sivri kemerlidir.


Engürücük Köyü Hamamı (Gemlik)

Engürücük Köyü’ndeki bu hamamın kitabesi bulunamamış, Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivlerinde de kaydına rastlanmamıştır. Ancak Engürücük Köyü’nde Fatma Hatun Camisi’ne ait bir vakıf kaydı tespit edilmiştir. Hamamın bununla bağlantılı olup, olmadığı da kesinlik kazanamamıştır. Hamam uzun süre depo olarak kullanılmış ve günümüze de harap bir durumda gelebilmiştir.

Hamam kuzey-güney doğrultusunda 16.00x7.75 m. ölçüsünde dikdörtgen planlıdır. Güneyine de bir su deposu eklenmiştir. Güney duvarındaki bir kapıdan kare planlı, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülü soğukluk kısmına girilmektedir. Buradan da yine dikdörtgen planlı, ayna tonozlu ve duvarlarla ikiye bölünmüş ılıklık kısmına girilmektedir. Sıcaklık kısmının üzeri sekiz cepheli bir kubbe ile örtülüdür. Hamamın içerisinde nişler bulunmaktadır. İçeriden ve dışarıdan sıvalı olan hamamın duvarları moloz taş ve tuğladan yapılmıştır.


Arap Hamamı (Gemlik)

Gemlik Küçük Kumla Köyü’nde bulunan bu hamamın ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Bölgenin en anıtsal yapısı olan bu hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Bunu tamamlayan bölümler tromplu bir kubbe ile örtülmüştür.

Günümüze oldukça harap durumda gelen bu hamamın içerisinde mermer bir şadırvan bulunmaktadır. Ayrıca duvarlarda nişler ve yuvarlak kemerli kapıları vardır. Üst örtünün eteğinde mukarnaslı bir silme yer almaktadır. Büyük kubbenin üzerinde aydınlık feneri, bunun çevresinde de halat örgülü bir friz bulunmaktadır. Hamamın duvarları moloz taş ve tuğladan örülmüştür.


Kapaklı Köyü Hamamı 1 (Gemlik)

Gemlik, Armutlu Kapaklı Köyü’nde Hamam Mevkii denilen yerde bulunan bu hamam harap bir durumdadır. Üst örtüsü ve beden duvarlarının büyük bir bölümü yıkılmıştır. Kalıntılarından dikdörtgen planlı olduğu ve peş peşe sıralanmış iki kare ve iki dikdörtgen bölümden meydana geldiği anlaşılmaktadır. Kuzey duvarının doğusundaki sivri kemerli bir kapıdan girilen hamamın ılıklığı beşik tonozlu olup, doğu duvarının bir bölümü ayaktadır. Bunun yanındaki sıcaklık ise pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Hamamın diğer bölümlerinin kalıntılarından yeterli bir bilgi edinilememektedir.

Hamamın yapımında kaba moloz taş ve tuğla kullanılmıştır. Yer yer bunların arasına düzensiz biçimde tuğlalar yerleştirilmiştir.


Kapaklı Köyü Hamamı 2 (Gemlik)

Gemlik, Armutlu Kapaklı Köyü’nde bulunan bu hamamın ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Günümüze harap bir durumda gelen hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Batı cephesinin kuzeyine doğru giriş kapısı açılmıştır. İç mekan doğu-batı ekseninin güneyinde bir sütunlu, iki yuvarlak kemerli peş peşe uzanan iki ana bölümden meydana gelmiştir. Bunların üzeri tromplu birer kubbe ile örtülmüştür. İç mekandaki kubbelerin üzerlerinde aydınlık fenerleri bulunmakta olup, duvarları moloz taş ve tuğladan yapılmıştır.

Sinan Bey Hamamı (İnegöl)
(Yeni Hamam-Çifte Hamam-Kaptanlar Hamamı)

Bu hamamın kitabesi günümüze ulaşamamış, vakıf kayıtlarına da rastlanmamıştır. Bununla beraber K.Klinghardt kaynak göstermeden bu hamamı Sinan Bey Hamamı olarak tanımlamış ve yapımı ile ilgili de herhangi bir tarih vermemiştir.

Sinan Bey Hamamı çifte hamam plan düzeninde olup, birbirlerine eşit ölçüde kadınlar ve erkekler kısmından meydana gelmiştir. Kadınlar kısmı doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, soyunmalık, ılıklık, kare planlı sıcaklık, iki halvet ile kuzey-güney yönündeki dikdörtgen bir su deposundan meydana gelmiştir. Hamamın doğu duvarının ortasındaki bir kapıdan kadınlar kısmının soyunmalığına girilmektedir. Buradan iki bölümlü ılıklığa geçilmektedir. Sıcaklık tromplu bir kubbe ile örtülüdür. Sıcaklığın ortasına bir de havuz yerleştirilmiştir.

Kadınlar kısmının güneyine bitişik olan erkekler kısmı aynı plan özelliklerini göstermektedir. Güney duvarının doğu köşesindeki bir kapıdan soyunmalık bölümüne girilmektedir. Batı duvarındaki bir kapıdan da ılıklığa geçilir. Burası doğu-batı yönündeki bir kemerle ikiye ayrılmıştır. Sıcaklık ve halvetler tromplu birer kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümün de batı duvarına su deposu yerleştirilmiştir.


Yıldırım Hamamı (İnegöl)

İnegöl’de Yıldırım Hamamı ve Salı Hamamı isimleri ile tanınan bu hamamı, Ekrem Hakkı Ayverdi Yıldırım Beyazıt dönemi eserleri arasında (1389-1402) saymaktadır. Hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, soyunmalık, ılıklık, sıcaklık, su deposu ve helalardan meydana gelmiştir. Hamamın soyunmalığına güney duvarında açılmış bir kapıdan girilmektedir. Ilıklığa açılan kapı giriş ekseninden kuzeye doğru kaydırılmış olup, dikdörtgen planlı ve üzeri ayna tonozludur. Batı duvarındaki bir kapı ile sıcaklığa geçilir. Dikdörtgen planlı olan sıcaklık yanlardaki duvar payelerine dayanan sivri kemerlerle ortada kare, yanlarda da eş boyutlu olarak üç bölüme ayrılmıştır. Bu bölümlerin üzeri kubbelerle örtülüdür. Hamamın su deposu kuzey-doğu doğrultusunda olup, dikdörtgen planlı ve beşik tonozludur.

İnegöl’ün Alibeyköyü’nde ismi bilinmeyen bir hamam, Bekceviz Köyü’nde Eski Hamam, Edebey Köyü’nde ismi bilinmeyen bir hamam, Hamzabey, Kayapınar, Kulaca, Ortaköy, Sungurpaşa, Şipali, Yenice köylerinde de isimleri belli olmayan basit bir mimari yapı tarzı gösteren ve bir çoğu harap durumda olan hamamlar bulunmaktadır.


Yakup Bey Hamamı (Keles)

Keles’te Yakup Bey Hamamı olarak tanınan bu yapının Ekrem Hakkı Ayverdi I.Sultan Murad zamanında (1362-1389) yaptırıldığını belirtmiştir. Günümüzde de hamam olarak kullanılan yapıyı 1972 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü restore ettirmiştir.

Hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, peş peşe ılıklık, sıcaklık gibi bölümlerden oluşmaktadır. Doğu cephesindeki kare planlı, tromplu bir kubbenin bulunduğu mekandan içerisine girilen hamamın ılıklık ve sıcaklık bölümleri kubbe ile örtülüdür. Bu bölümlerde duvarlara nişler açılmıştır. Moloz taş ve üç sıra tuğla ile örülü bir duvar işçiliği gösteren yapının tümü son onarım sırasında özelliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır.


Tahir Ağa Hamamı (Mudanya)

Kitabesinden öğrenildiğine göre bu hamam, Bursa Meclis azası Tahir Ağa tarafından 1870-1871 yıllarında yaptırılmıştır. Çifte hamam plan düzeninde olan hamamın erkekler bölümünün giriş kapısı üzerinde yedi satırlık mermer kitabesi bulunmaktadır.

Cenâb-ı bü’l-himem Tâhir Ağa kim ehl-i dânişden
Bursa meclisi a’zâlığıyla oldu ol dişâd
Vücuh u eşrâf-ı Bursa istabl-ı Âmire pâye
Hemsâz-ı ahâli fâiku’l-akran sâhib-i dâd
Bu zâtın tab-ı mi’mâriyesi meşhûr-ı âlemdir
Olundu emr üre’yiyle nice ebniyeler inşâd
Ahâli-i Mudanya cûy-i lutfundan ola seyrâb
Derûn-ı çârşûda bir hamam yapdı nev-icâd
Bu hamamın akan her lülesinden mâ-i tâhirdir
Olur halvetleri her müşteriye bir neşât-âbâd
Cihan durdukça dursun banisiyle bezm-i âlemde
Bina ve bânisinden menfa’at görsün bütün ‘ubbâd
Yazarken cevherin târih Sâlim, ağabeyyle yazdım
Bu nev germâbe kim Tahir Ağa kıldı bu yıl bünyâd

Günümüzde kullanılan hamamın erkekler kısmı kuzey-güney doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Kuzey duvarının ortasındaki bir kapıdan girilen soyunmalık kısmı kare planlı, kubbeli olup, etrafını bir galeri çevirmektedir. Buradan dikdörtgen planlı ılıklık bölümüne geçilir. İki duvar arasındaki bir kemerle iki bölüme ayrılan ılıklığın çevresinde helalar bulunmaktadır. Sıcaklık kare planlı olup, üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklığın ortasında dikdörtgen bir göbek taşı, güneybatı köşesinde de iki halvet yeri bulunmaktadır. Erkekler bölümünün batısında da yine dikdörtgen bir su deposu yerleştirilmiştir.

Hamamın kadınlar bölümüne kuzey duvarındaki bir kapıdan girilir. Kare planlı olan ılıklık düz bir tavanla örtülmüştür. Aynı zamanda burası dört yöndeki direkler üzerine oturtulmuş iki katlı bir galeri ile çevrilmiştir. Ilıklık doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Burası da sivri bir kemerle iki bölüme ayrılmıştır. Bu bölümlerin üzeri de pandantifli birer kubbe ile örtülmüştür. Pandantifli bir kubbe ile örtülü olan sıcaklığın ortasında dikdörtgen bir göbek taşı bulunmaktadır. Bunun çevresine kurnalar yerleştirilmiştir.


Zeytinbağı Bucağı Hamamı (Mudanya)

Zeytinbağı Bucağında bulunan Fatih Camisi yakınındaki hamamın ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Çeşitli onarımlar geçirdiğinden, yapı üslubundan da herhangi bir bilgi edinilememektedir.

Hamam doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, peş peşe beş ayrı mekandan meydana gelmiştir.Hamamın girişi doğu duvarındadır. Soyunmalık ve onu izleyen mekan ayna tonozla örtülüdür. Buradan küçük bölümlere ve sıcaklığa geçilmektedir. Sıcaklık bölümü doğu-batı yönündeki bir sivri kemerle iki bölüme ayrılmış, üzerleri de kubbelerle örtülmüştür. Sıcaklığın çevresi Bursa üslubunda nişlerle çevrilmiş, bunların altına birer kurna yerleştirilmiştir. Ayrıca hamamın içerisine küçük dikdörtgen bir havuz yerleştirilmiştir.


Kızılay Hamamı (Mustafakemalpaşa)

Bu hamamın kitabesi bulunmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Hamam çeşitli değişikliklere uğradığından yapı üslubundan da bir bilgi edinilememektedir.

Hamamın ılıklık bölümü kare planlı ve kubbelidir. Buradan geçilen soyunmalık ve sıcaklık bölümleri de Türk üçgenlerinin oluşturduğu kubbelerle örtülüdür. Hamamın güney duvarına tonozlu bir su deposu yerleştirilmiştir. Yapı içeriden ve dışarıdan sıva ile örtülü olduğundan, duvar işçiliği konusunda da bir bilgi edinilememektedir.


Karaoğlan Köyü Hamamı (Mustafakemalpaşa)

Mustafakemalpaşa Karaoğlan Köyü’nde bulunan bu hamamın da kitabesi bulunmadığından ve vakıf kayıtlarında da ismine rastlanmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır.

Hamam kuzey-güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir yapıdır. Sıcaklık, iki halvet, su deposu, helalardan meydana gelmiştir. Sıcaklığın güneyine sonraki dönemlerde soyunmalık ile bir külhan eklenmiştir. Hamamın batı cephesinin ortasındaki bir kapıdan girilen soyunmalık yeri dikdörtgen planlı ve düz tavanlıdır. Buradan geçilen sıcaklık tromplu bir kubbe ile örtülmüştür. Sıcaklığın güneyinde halvetler yine birbirine eşit kare planlı mekanlar olup, üzerleri tromplu birer kubbe ile örtülmüştür.

Hamam moloz taş ve tuğladan yapılmış olup, köşeleri de kesme taşlarla örülmüştür. Kemerler tuğladan, üst örtü kiremit kaplıdır.